Khủng hoảng khí hậu: Đã đến lúc giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế?

Theo Deutsche Welle, chỉ vào giữa thế kỷ XX, sau tác động của Thế chiến II và khi chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa cộng sản cạnh tranh để thống trị toàn cầu, nhân loại mới bắt đầu đo lường sự thành công của một nền kinh tế về tổng sản phẩm quốc dân hay còn gọi là GDP.

Theo cách thông thường nhất, GDP tăng càng nhanh thì có thể nói nền kinh tế đang hoạt động tốt hơn. Tuy nhiên, khi các hoạt động kinh tế mở rộng, lượng năng lượng và tài nguyên mà con người sử dụng cũng tăng lên.

Kể từ cuộc cách mạng công nghiệp, nhiên liệu hóa thạch đã khiến chúng ta phải mở rộng sản xuất một cách nhanh chóng. Điều này đồng nghĩa với việc nhiều chất thải và ô nhiễm hơn. Trong lịch sử, phát thải khí nhà kính đã tăng cùng với GDP. Khi các nền kinh tế ngày càng giàu có, thiên nhiên đã phải trả giá.

Những người ủng hộ quá trình thoái hóa dầu thách thức khái niệm tăng trưởng kinh tế vô hạn có thể thực hiện được trên một hành tinh có nguồn tài nguyên hữu hạn. Ảnh: DW.

Và khi cuộc khủng hoảng khí hậu ngày càng trở nên khó bỏ qua, nhiều người đang đặt câu hỏi liệu tăng trưởng kinh tế vô hạn có khả thi trên một hành tinh có nguồn tài nguyên hữu hạn hay không.

Nhà kinh tế sinh thái Jon Erickson tại Viện Môi trường Gund ở Vermont cho biết: “Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC) đã đưa ra 116 kịch bản giảm thiểu với cơ hội duy trì dưới ngưỡng 2^oC. Tất cả các kịch bản đó đều giả định tốc độ tăng trưởng GDP 2-3%”. Điều này có nghĩa là nền kinh tế toàn cầu sẽ tăng gấp đôi vào khoảng năm 2050.

IPCC mô hình hóa các kịch bản để giữ ấm dưới 2 độ, dựa vào năng lượng tái tạo, năng lượng hạt nhân và công nghệ mới. Ảnh: DW.

Những kịch bản này không chỉ dựa vào việc chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo mà còn dựa vào việc khai thác quy mô lớn khối lượng lớn carbon từ khí quyển bằng công nghệ chưa được chứng minh, mà theo nhà kinh tế sinh thái Jon Erickson mô tả là “cực kỳ phi thực tế”.

Tuy nhiên, đó có lẽ là một kịch bản thực tế sẽ ảnh hưởng đáng kể đến việc phát thải khí nhà kính. Dễ dàng thấy tại sao ý tưởng rằng chúng ta phải tiếp tục phát triển lại khó từ bỏ. Khi hoạt động kinh tế suy giảm và chúng ta đi vào suy thoái, mọi người sẽ mất việc làm và rơi vào cảnh nghèo đói.

Tuy nhiên, những người tranh cãi về “giảm tốc độ” – một sự thu hẹp có quản lý của hoạt động kinh tế cho rằng không nhất thiết phải như vậy.

Diễn ngôn kinh tế chính thống đã bị chi phối bởi sự tập trung vào tăng trưởng. Ảnh: DW.

Nhà kinh tế học Federico Demaria tại Đại học Barcelona, ​​tác giả của một số cuốn sách về sự tăng trưởng, nói rằng kinh tế học tân cổ điển chưa bao giờ nhìn vào câu hỏi làm thế nào một nền kinh tế có thể được quản lý mà không tăng trưởng. Nó chỉ xem xét những câu hỏi như, tại sao các nền kinh tế phát triển? Nếu nó không phát triển, làm thế nào chúng ta có thể làm cho nó phát triển? Hoặc, làm thế nào chúng ta có thể làm cho nó phát triển nhanh hơn nữa?”

Tất cả những câu hỏi đó đã trở thành những câu hỏi thích hợp ngay cả đối với các nền kinh tế giàu có. Nơi mà tốc độ tăng trưởng công nghiệp hóa đã chậm lại trong những thập kỷ gần đây.

Một cách tiếp cận khác, nhằm mục đích kiềm chế tăng trưởng mà không gây ra nỗi đau mà suy thoái kinh tế đã kéo theo đến từ lĩnh vực kinh tế sinh thái.

Các nhà kinh tế sinh thái khẳng định không có sự tách biệt thực sự giữa kinh tế và sinh thái. Nếu chúng ta phá hủy hành tinh nuôi sống chúng ta, hoạt động kinh tế cũng sẽ sụp đổ khá nhanh chóng.

Những người ủng hộ tăng trưởng xanh hy vọng năng lượng tái tạo sẽ giúp tăng trưởng tiếp tục trong khi bảo vệ hành tinh. Ảnh: DW.

Ý tưởng chính của kinh tế vĩ mô sinh thái là nền kinh tế gắn liền với môi trường. Vì vậy, các ngân hàng trung ương đang dành rất nhiều sự quan tâm đến sinh thái kinh tế vĩ mô.

Tuy nhiên, chủ nghĩa môi trường chính thống vẫn kiên định với ý tưởng “tăng trưởng xanh”. Các nhà nghiên cứu đang tranh luận mối liên hệ giữa tăng trưởng, phát thải và sử dụng tài nguyên.

“Tăng trưởng xanh” dựa trên giả định rằng công nghệ sẽ cứu hành tinh chúng ta. Bằng cách tái chế nhiều hơn, hoán đổi năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng tái tạo và nâng cao hiệu quả để chúng ta cần ít năng lượng hơn về tổng thể.

Nhiên liệu hóa thạch đã đưa thế giới vào con đường mở rộng sản xuất nhanh chóng kể từ cuộc cách mạng công nghiệp. Ảnh: DW.

Tự động hóa gia tăng đã không dẫn đến nhiều thời gian rảnh hơn cho người lao động. Ảnh: DW.

Những người ủng hộ tăng trưởng xanh hy vọng sẽ tiếp tục mở rộng mà không phải hy sinh khả năng của hành tinh để nuôi chúng ta và duy trì khí hậu ổn định.

Tuy nhiên, những tiến bộ công nghệ không phải lúc nào cũng mang lại kết quả mong muốn. Khi các động cơ mới cần ít than hơn để tạo ra cùng một lượng năng lượng được giới thiệu vào thế kỷ XIX, mức tiêu thụ than đã không giảm. Thay vào đó, hiệu quả tốt hơn làm tăng lợi nhuận, làm cho sản phẩm rẻ hơn và thúc đẩy nhu cầu, có nghĩa là sử dụng than thực sự tăng lên.

Đây là một nghịch lý cho rằng những cải tiến về hiệu suất có xu hướng đi kèm với hiệu ứng phục hồi, xóa sạch mọi khoản tiết kiệm năng lượng thực tế. Những tác động tương tự có thể được nhìn thấy trong việc sử dụng tài nguyên và thậm chí cả lao động, vì tự động hóa đã làm nhiều hơn để thúc đẩy tiêu dùng và sản xuất hơn là thời gian rảnh rỗi cho người lao động.